Wet van behoud van ellende

Neen, ik wil jullie niet mistroostig maken door hier wat ellende op jullie los te laten. Wel wil ik het hebben over de ‘wet van behoud van ellende’, een wet die Jef Roos, mijn toenmalige voorzitter van de Raad van Bestuur van VDAB, me leerde. Jef was een wijs man en als ingenieur vertrouwd met de ‘wet van behoud van energie’ die inhoudt dat de totale hoeveelheid energie in een gesloten systeem altijd constant blijft. Hij vertaalde deze wet naar het maatschappelijk en politiek domein. Als je ergens ellende oplost in een ‘gesloten’ maatschappelijk bestel, dan ontstaat er automatisch in dat bestel ergens anders ellende. Of m.a.w. als je binnen zo’n systeem een probleem oplost, creëer je ergens anders een probleem. De hoeveelheid ‘ellende’ verplaatst zich dus maar blijft constant Politici maar ook sociale partners worden vaak geconfronteerd met deze wet omdat ze oplossingen blijven zoeken binnen de ‘box’. Zo verschuiven er alleen maar problemen. De wet van het behoud van ellende kan ook tot passiviteit en stagnatie leiden wanneer beleidsmakers de complexiteit van problemen te groot of onbeheersbaar vinden.

Voorbeelden van de ‘wet van het behoud van de ellende’ zijn er te over en worden in de hand gewerkt door de politieke en ambtelijke hokjesstructuren. Zeker in ons land met zijn veellagige bevoegdheidsniveaus en een gebrek aan een proactieve en permanente politieke overlegcultuur is er een doorlopend risico dat maatregelen van het ene niveau niet concorderen met maatregelen van het ander niveau. Zo wordt een probleem nooit doeltreffend opgelost of verplaatst het zich naar een ander niveau of aanpalend beleidsdomein.

Om te ontkomen aan de ‘wet van het behoud van ellende’ moet je fundamenteel aan het systeem durven sleutelen of je buiten het bestaand systeem durven te begeven. Het gaat dan over ‘out of the box’ denken en over het doorvoeren van systeemveranderingen. Dat vereist een holistische ingesteldheid en een grote portie creativiteit, innovatievermogen en dwarsdenkerij maar ook overtuigingskracht, visie en inspirerend leiderschap om alle krachten die vast blijven hangen in het ‘oude systeem’, mee te nemen in de noodzakelijke transities.

Door me deze wet bij te brengen heeft Jef me geleerd om de arbeidsmarkt breed te bekijken in relatie tot inzonderheid onderwijs, welzijn en economie, om altijd en gelijktijdig oog te hebben voor de evoluties aan vraag- en aanbodzijde en om ze te kaderen in een globale visie op duurzame ontwikkeling. Die visie probeer ik door te geven in mijn presentaties, gastlessen en columns in de hoop dat we zo in de toekomst maximaal ellende kunnen voorkomen en bestrijden.

Dank, Jef!